Κείμενό μου που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 13 του λογοτεχνικού περιοδικού “αντί x λόγου”.
Πολλές σελίδες στο internet διαθέτουν, για δωρεάν κατέβασμα, αρχεία PDF με πληροφορίες σχετικές με το περιεχόμενό τους. Ανάλογα με τη σελίδα, κάποιες συνταγές μαγειρικής, ένας οδηγός marketing ή τα αξιοθέατα μιας περιοχής συγκεντρώνονται σε ένα PDF ως ένας εύκολος τρόπος να κατεβάσει κανείς στον υπολογιστή του σχετικά μεγάλο όγκο πληροφοριών.
Ενδεικτικό της δυναμικής που αναπτύσσουν τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι η μετονομασία όλων αυτών των αρχείων PDF σε «ebook». Είναι όμως το ebook ταυτόσημο με τα αρχεία PDF;
Τα αρχεία PDF («Portable Document Format») δημιουργήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από την εταιρεία λογισμικού Adobe. Είχαν και έχουν σημαντική διάδοση, καθώς είναι ένας εύκολος και φτηνός τρόπος να ψηφιοποιηθούν ήδη τυπωμένα έγγραφα, ενώ ψηφιακά αρχεία, όπως αυτά που προκύπτουν από επεξεργαστές κειμένου, μπορούν να διανεμηθούν, διατηρώντας σταθερή τη δομή και την εμφάνισή τους, ανεξάρτητα από το πόσο πολύπλοκη είναι. Οι ιδιότητές τους αυτές ήταν σημαντικές, για να διασφαλιστεί ότι ένα έγγραφο που δημιουργείται με ένα πρόγραμμα ή μία από τις εκδόσεις, μπορεί να διαβάζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους υπολογιστές.
Αν τα αρχεία PDF δεν ήταν απλώς συρραφή εικόνων, η αναζήτηση στο κείμενο ήταν δυνατή και, αργότερα, εφικτές ήταν και οι σημειώσεις πάνω στο κείμενο. Όμως το πλεονέκτημα του PDF, η ενιαία εμφάνιση σε όλους τους υπολογιστές, είχε και μειονεκτήματα. Καθώς η οθόνη του κάθε υπολογιστή έχει διαφορετικές διαστάσεις, το αποτέλεσμα ήταν σε πολλές περιπτώσεις η κάθε σελίδα απλά να μη χωράει ολόκληρη στην οθόνη. Και τότε ξεκινούσαν τα –αρκετά εκνευριστικά- ζουμ και ανεβοκατεβάσματα της σελίδας με το ποντίκι, για να καταφέρουμε να τη διαβάσουμε.
Αυτό το πρόβλημα προσπάθησε να λύσει το ηλεκτρονικό βιβλίο από την πρώτη στιγμή. Και, παρόλο που πέρασε από αρκετές φάσεις, σήμερα το ebook είναι συνώνυμο με το ePUB, μια εντελώς διαφορετική μορφή αρχείου από το PDF. Τα ηλεκτρονικά βιβλία σε μορφή ePUB περιλαμβάνουν κείμενο διαρθρωμένο σε κεφάλαια, όπως δηλαδή και στο τυπωμένο βιβλίο. Δίνουν όμως τη δυνατότητα να προσαρμόσουμε πλήρως το μέγεθος των σελίδων στην οθόνη της συσκευής μας – κάτι ιδιαίτερα κρίσιμο, αν σκεφτούμε πως τα ebooks διαβάζονται στις εξειδικευμένες συσκευές ανάγνωσης, τους ηλεκτρονικούς αναγνώστες, ή σε tablet PC, όπως το iPad, που έχουν οθόνες πολύ μικρότερες από τους υπολογιστές.
Έτσι, στα αρχεία ePUB μπορούμε να αυξήσουμε ή να μεγαλώσουμε το μέγεθος των γραμμάτων, την πυκνότητά τους ή την απόσταση των γραμμών και αυτόματα το βιβλίο μας να επανασελιδοποιηθεί. Μετά τις αλλαγές αυτές δηλαδή και πάλι συνεχίζουμε να επιλέγουμε την επόμενη ή την προηγούμενη σελίδα. Καμία σχέση με το εκνευριστικό ζουμ των PDF και το «ψάξιμο» μέσα στη σελίδα, για να εντοπίσουμε σε ποιο σημείο είχαμε μείνει. Στην εξέλιξή τους μάλιστα, τα ePUB υποστηρίζουν όχι μόνο κείμενο και εικόνες, αλλά όλο και πιο πολύπλοκες διαμορφώσεις του βιβλίου, καθώς και την ενσωμάτωση ήχου, βίντεο και διαδραστικότητας. Το ePUB είναι ένα διεθνές, ανοιχτό πρότυπο και είναι η μορφή που βρίσκουμε τα ηλεκτρονικά βιβλία στα περισσότερα βιβλιοπωλεία σήμερα. Σημαντική εξαίρεση αποτελεί το Amazon, που διαθέτει το δικό του αρχείο για τα ebook, το Mobi, για εφαρμογές και συσκευές Kindle. Οι δυνατότητες πάντως, που ePUB και Mobi δίνουν στους αναγνώστες, είναι αυτή τη στιγμή οι ίδιες.
Σήμερα λοιπόν το πρότυπο για τα ηλεκτρονικά βιβλία, η μορφή που πρέπει να έχουν, όταν ένας εκδοτικός οίκος ή ένας μεμονωμένος συγγραφέας τα διαθέτει προς πώληση, είναι το ePUB. Τα PDF δικαιολογούνται ακόμα σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως τα ακαδημαϊκά βιβλία, τα σχολικά εγχειρίδια ή τα παιδικά βιβλία.
Καθώς στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά ηλεκτρονικά βιβλία που διατίθενται προς πώληση και είναι σε μορφή PDF, κάθε αναγνώστης θα πρέπει να ελέγχει ποια μορφή έχει το ebook που βλέπει στο βιβλιοπωλείο. Διαφορετικά μπορεί να πιστεύει ότι αγόρασε ένα ePUB, την πιο κατάλληλη μορφή για ηλεκτρονικούς αναγνώστες, tablet PC, ακόμα και κινητά και τελικά να διαπιστώσει ότι το βιβλίο του είναι σε PDF.
Ο λόγος βέβαια που αρκετά ηλεκτρονικά βιβλία βγαίνουν ακόμα σε μορφή PDF είναι οικονομικός. Εύκολα, γρήγορα και χωρίς κόστος ένας εκδοτικός οίκος «τραβάει» ένα PDF από το αρχείο του και το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι έτοιμο. Για τα ePUB όμως, δεν υπάρχει αυτόματος τρόπος δημιουργίας τους, με αποτέλεσμα να απαιτούν επένδυση και χρόνο.
Ο πληθωρισμός των «ebooks» που βλέπουμε αναρτημένα σε σελίδες στο internet είναι συχνά μια απλή μετονομασία αυτού που πριν λίγο καιρό λεγόταν απλά PDF. Καθώς όμως τα περισσότερα από αυτά είναι δωρεάν, μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε με επιείκεια – επιείκεια που δεν μπορεί να επιστρατεύσει ο αναγνώστης στον ίδιο βαθμό, όταν πρόκειται για ηλεκτρονικά βιβλία που αγοράζει.
