Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο 2ο τεύχος του περιοδικού ΜΟΝΟ, στη στήλη μου για το internet και την τεχνολογία “Ψηφία”. Συμπληρώνεται, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, από το άρθρο “Ο τεχνοφοβικός” στο ίδιο τεύχος του ΜΟΝΟ.
***
Η μυρωδιά του χαρτιού / και τα ηλεκτρονικά βιβλία
Από τότε που τα ηλεκτρονικά βιβλία άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα, το χαρτί των τυπωμένων βιβλίων φαίνεται πως μυρίζει όλο και πιο έντονα.
Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο όσοι και όσες διαβάζουν ηλεκτρονικά πληθαίνουν και στην Ελλάδα. Ο αριθμός τους (μας) είναι μικρός, ασήμαντος σε σχέση με όσους διαβάζουν βιβλία σε τυπωμένο χαρτί. Αλλά είναι πια σαφές ότι υπάρχει και αυτό το είδος του αναγνώστη, που διαβάζει ηλεκτρονικά, είτε στον ηλεκτρονικό του αναγνώστη είτε στο tablet PC του.
Οι περισσότεροι δεν έχουν δει καν έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη (e-book reader ή e-reader). Κάποιοι, αν και γνωρίζουν, προτιμούν το χαρτί. Υπάρχουν όμως και αυτοί που καταδικάζουν και αποκηρύσσουν τα ηλεκτρονικά βιβλία (ebooks). Ένα είναι το πρώτο και πιο κοινό επιχείρημά τους: «το ηλεκτρονικό βιβλίο δε μυρίζει!»
Η ξεκούραστη οθόνη
Το βασικό, πραγματικό πρόβλημα με την ηλεκτρονική ανάγνωση, η κούραση των ματιών, έχει ξεπεραστεί χάρη στους ηλεκτρονικούς αναγνώστες και τις οθόνες ηλεκτρονικού χαρτιού που έχουν. Οθόνες που πρέπει κανείς να τις δει για να το πιστέψει. Το διάβασμα στους ηλεκτρονικούς αναγνώστες δε συγκρίνεται με την ανάγνωση από τον υπολογιστή και είναι πια τόσο ξεκούραστο όσο και το τυπωμένο χαρτί. Η μπαταρία των ηλεκτρονικών αναγνωστών διαρκεί εβδομάδες, οι συσκευές είναι πολύ ελαφριές και χωράνε χιλιάδες βιβλία, οι δε τιμές τους έχουν πέσει αισθητά.
Το ηλεκτρονικό βιβλίο μάλιστα εντείνει την απόλαυση της ανάγνωσης και προσφέρει στον αναγνώστη περισσότερα από το έντυπο, όπως την αναζήτηση μέσα στο κείμενο αλλά και στο internet, τα ενσωματωμένα λεξικά, τη γρήγορη μετάβαση σε υποσημειώσεις και τη δυνατότητα σημειώσεων και υπογραμμίσεων, διατηρώντας μάλιστα το βιβλίο καθαρό. Τα αγαπημένα μας παραθέματα ή οι σκέψεις που μας δημιουργεί το κείμενο «απελευθερώνονται» και μπορούμε να τις κοινοποιήσουμε στα κοινωνικά δίκτυα ή να τις περάσουμε στον υπολογιστή για περαιτέρω επεξεργασία.
Όχι τυχαία, είναι οι φανατικοί αναγνώστες που ενθουσιάζονται μόλις δουν έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη. Σκέφτονται τα σπίτι τους που ξεχειλίζει βιβλία, την τελευταία μετακόμιση, τη βαριά τσάντα που παίρνουν μαζί τους στις διακοπές ή τις μετακινήσεις τους, το ξεφύλλισμα σχεδόν στα τυφλά για εκείνο το ωραίο σημείο που είχαν υπογραμμίσει στο βιβλίο τους. Και σκέφτονται ότι με την ηλεκτρονική ανάγνωση αυτά τα προβλήματα δεν υπάρχουν πια.
Η μυρωδιά ή η ανάγνωση;
Το ότι η μυρωδιά του τυπωμένου χαρτιού είναι το κύριο αντεπιχείρημα στα ebooks είναι στην πραγματικότητα ενθαρρυντικό. Γιατί δεν πρόκειται για επιχείρημα, αλλά για τη δήλωση ενός συναισθηματικού δεσίματος με το τυπωμένο χαρτί, αν όχι επίκληση του συναισθήματος και της αισθητικής απλά για να δικαιολογηθεί η συνήθεια.
Με τα τεχνολογικά προβλήματα που υπήρχαν ως τώρα να έχουν ξεπεραστεί, δύσκολα μπορεί κανείς να αντιτείνει στην ηλεκτρονική ανάγνωση πρακτικά εμπόδια. Το μόνο που μένει είναι οι τεχνοφοβικές απόψεις, όσο αν και πακετάρονται προσεκτικά σε «ρομαντικές» εκφράσεις και σε «υπεράσπιση» του «πολιτισμού» και της «ποιότητας».
Πολλές φορές έχω θαυμάσει ένα ωραία τυπωμένο βιβλίο: για το χαρτί του, το εξώφυλλό του, το πόσο ωραία στημένες είναι οι σελίδες του. Και ναι, κάποιοι προσέχουν και τη μυρωδιά, ειδικά του φρεσκοτυπωμένου χαρτιού.
Η ωραία τυπογραφία έχει περάσει και καλλιεργείται, με εντατικούς ρυθμούς, και στα ebooks Το βιβλίο όμως υπάρχει για το κείμενό του, για να βυθιστούμε στην αφήγηση και στο κόσμο που έχει δημιουργήσει για μας ο συγγραφέας, για να σκεφτούμε και να αισθανθούμε με κάποια απόσταση από την καθημερινότητά μας. Υπάρχει για το διαβάζουμε και όχι για να το μυρίζουμε. Μας ενδιαφέρει το περιεχόμενό του, όχι ο διακοσμητικός του ρόλος στη βιβλιοθήκη μας.
Ποιος λοιπόν υπερασπίζεται πραγματικά τη λογοτεχνία; Αυτός που ενδιαφέρεται για το κείμενο ή αυτός που ενδιαφέρεται για τη συσκευασία του κειμένου;
Η επιλογή
Οι ηλεκτρονικές συσκευές έχουν κι αυτές τη δύναμη να προκαλούν ισχυρή ταύτιση και συναισθηματικό δέσιμο. Δεν είναι αυτό που θα μας λείψει από το τυπωμένο χαρτί στα Kindle και τα iPad.
Όποιος διαβάζει ηλεκτρονικά θα μπορούσε εξάλλου να μιλήσει για τη «μαγεία» του ηλεκτρονικού βιβλίου. Θα μπορούσε κι εκείνος να περιγράψει, πολύ βιβλιοφιλικά, την αίσθηση και τη μυρωδιά που αναδύουν οι δερματικές θήκες των συσκευών, για το πώς είναι να αισθάνεσαι, για πρώτη φορά, πως όλα τα βιβλία σου είναι δερματόδετα, για τα ebooks που δεν ικανοποιούν μόνο τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες, αλλά και τις πιο απαιτητικές μύτες.
Με το παραδοσιακό, χάρτινο βιβλίο γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε, βγάλαμε το σχολείο, το πανεπιστήμιο, διαβάσαμε τόση λογοτεχνία. Είναι κάτι που έχουμε συνηθίσει. Αλλά ας μην εξιδανικεύουμε τις συνήθειές μας. Είναι σαν την εποχή της εφεύρεσης της τυπογραφίας να θρηνούσαμε για την απώλεια του «προσωπικού χαρακτήρα» που έδινε κάθε αντιγραφέας στα βιβλία.
Η επιλογή να μη διαβάζεις κάποιος ηλεκτρονικά είναι σεβαστή. Το θέμα εξάλλου είναι να μπορούμε να επιλέξουμε πώς και πού θα διαβάζουμε, στο παραδοσιακό χαρτί ή στην οθόνη – χωρίς λόγω των επιλογών μας να δαιμονοποιούμε την τεχνολογία.
