Ποιος σκότωσε την Britannica; (Δεν ήταν η Wikipedia)

Η πρώτη έκδοση της Britannica, το 1768

Την Τρίτη, η εγκυκλοπαίδεια Britannica ανακοίνωσε ότι σταματάει την έντυπη έκδοσή της. Η κυρίαρχη ερμηνεία, στις εφημερίδες και το internet, στην Ελλάδα και διεθνώς, ήταν ότι έχασε τη μάχη από τη Wikipedia. Καταγράφοντας την είδηση, επεσήμανα ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Ανεξάρτητα από τη συζήτηση για το αν μια εγκυκλοπαίδεια που γράφεται από ειδικούς είναι καλύτερη από μια εγκυκλοπαίδεια που γράφεται από το “πλήθος”, η Britannica σταματάει να εκδίδεται σε έντυπη μορφή γιατί για τα βιβλία αναφοράς, όπως είναι οι εγκυκλοπαίδειες, η ηλεκτρονική, ιντερνετική έκδοσή τους είναι απλά πολύ πιο εύχρηστη, “φορητή”, πλούσια σε περιεχόμενο και επικαιροποιημένη από τη χάρτινη εκδοχή τους.

Σε ένα εξαιρετικό του άρθρο, ο Tim Carmody του περιοδικού Wired δίνει μια πληρέστερη εξήγηση, που πάει τη συζήτηση πολύ παραπέρα.

Επισημαίνει πρώτ’ απ’ όλα την προσωπική του εμπειρία με τις εγκυκλοπαίδειες. Η εγκυκλοπαίδεια, και ιδίως η τοποθέτησή της στο σαλόνι, δεν ήταν ένα βιβλίο αναφοράς, αλλά μια ένδειξη για τους κατόχους της και τους επισκέπτες τους ότι δεν ήταν μόνο η -επίσης παρούσα- τηλεόραση που είχε θέση στη ζωή τους και ότι ήταν αφοσιωμένοι στη γνώση. 

“Υποψιάζομαι ότι σχεδόν κανείς δεν άνοιξε ποτέ τη Britannica του”, λέει ο ιστορικός Yoni Appelbaum, τον οποίο ρώτησε ο Carmody. “Η έρευνα αγοράς της ίδιας της Britannica έδειξε ότι ο τυπικός κάτοχος της εγκυκλοπαίδειας άνοιγε τους τόμους του λιγότερο από μια φορά το χρόνο” αναφέρουν στη μελέτη τους “Η κρίση στην Εγκυκλοπαίδεια Britannica” [PDF] οι Shane Greenstein και Michelle Devereux.

Η εγκυκλοπαίδεια Encarta της Microsoft και το PC
Η Wikipedia ξεκίνησε το 2001, αλλά η Britannica είχε ήδη χρεοκοπήσει το 1996. Αυτό που μεσολάβησε ήταν μια άλλη εγκυκλοπαίδεια, σε CD-ROM, η Encarta της Microsoft, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1993 (και έκλεισε το 2009). Η Encarta ήταν φτηνότερη, δεν καταλάμβανε χώρο, περιελάμβανε βίντεο και ήχο και είχε τη σφραγίδα της Microsoft.

Δεν είναι όμως ότι η Britannica άργησε να έρθει στον υπολογιστή και internet. Παρόλο που τη δεκαετία του 1980 απέρριψε πρόταση της Microsoft να κυκλοφορήσει μια εκδοχή της για PC, για τα Windows 1.0, κάτι που οδήγησε τη Microsoft να βγάλει την Encarta, η Britannica εκδόθηκε για πρώτη φορά σε CD-ROM το 1989 και άνοιξε site στο internet ήδη από το 1994.

Όμως το πρόβλημα της Britannica ήταν βαθύτερο. “Δεν είναι ότι η Encarta έκανε τη γνώση φτηνότερη” λέει ο Appelbaum, “είναι που η τεχνολογία αντικατέστησε το ρόλο της ως το προϊόν ‘αιχμής’ που μπορούν να αγοράσουν υπερβολικά αγχωμένοι γονείς. Αγόραζαν στα παιδιά τους υπολογιστή αντί για μια Britannica”.

Πέρα από τα πλεονεκτήματα μιας ηλεκτρονικής έκδοσης, η Britannica έχει παρακμάσει και παύει να τυπώνεται γιατί το ρόλο της εγκυκλοπαίδειας ως σύμβολο μόρφωσης και ως πρόταγμα εκπαίδευσης για τα παιδιά και τους αγχωμένους για το μέλλον τους γονείς τα έχει αντικαταστήσει ο ηλεκτρονικός υπολογιστής.

Και είναι σίγουρο ότι σήμερα συμβουλευόμαστε μια εγκυκλοπαίδεια πολύ περισσότερο από οποτεδήποτε στο παρελθόν – σαφώς περισσότερο από μια φορά το χρόνο.