Η μυρωδιά του χαρτιού / και τα ηλεκτρονικά βιβλία (περιοδικό MONO #2)
Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο 2ο τεύχος του περιοδικού ΜΟΝΟ, στη στήλη μου για το internet και την τεχνολογία “Ψηφία”. Συμπληρώνεται, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, από το άρθρο “Ο τεχνοφοβικός” στο ίδιο τεύχος του ΜΟΝΟ.
***
Η μυρωδιά του χαρτιού / και τα ηλεκτρονικά βιβλία
Από τότε που τα ηλεκτρονικά βιβλία άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα, το χαρτί των τυπωμένων βιβλίων φαίνεται πως μυρίζει όλο και πιο έντονα.
Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο όσοι και όσες διαβάζουν ηλεκτρονικά πληθαίνουν και στην Ελλάδα. Ο αριθμός τους (μας) είναι μικρός, ασήμαντος σε σχέση με όσους διαβάζουν βιβλία σε τυπωμένο χαρτί. Αλλά είναι πια σαφές ότι υπάρχει και αυτό το είδος του αναγνώστη, που διαβάζει ηλεκτρονικά, είτε στον ηλεκτρονικό του αναγνώστη είτε στο tablet PC του.
Οι περισσότεροι δεν έχουν δει καν έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη (e-book reader ή e-reader). Κάποιοι, αν και γνωρίζουν, προτιμούν το χαρτί. Υπάρχουν όμως και αυτοί που καταδικάζουν και αποκηρύσσουν τα ηλεκτρονικά βιβλία (ebooks). Ένα είναι το πρώτο και πιο κοινό επιχείρημά τους: «το ηλεκτρονικό βιβλίο δε μυρίζει!»
Η ξεκούραστη οθόνη
Το βασικό, πραγματικό πρόβλημα με την ηλεκτρονική ανάγνωση, η κούραση των ματιών, έχει ξεπεραστεί χάρη στους ηλεκτρονικούς αναγνώστες και τις οθόνες ηλεκτρονικού χαρτιού που έχουν. Οθόνες που πρέπει κανείς να τις δει για να το πιστέψει. Το διάβασμα στους ηλεκτρονικούς αναγνώστες δε συγκρίνεται με την ανάγνωση από τον υπολογιστή και είναι πια τόσο ξεκούραστο όσο και το τυπωμένο χαρτί. Η μπαταρία των ηλεκτρονικών αναγνωστών διαρκεί εβδομάδες, οι συσκευές είναι πολύ ελαφριές και χωράνε χιλιάδες βιβλία, οι δε τιμές τους έχουν πέσει αισθητά.
Το ηλεκτρονικό βιβλίο μάλιστα εντείνει την απόλαυση της ανάγνωσης και προσφέρει στον αναγνώστη περισσότερα από το έντυπο, όπως την αναζήτηση μέσα στο κείμενο αλλά και στο internet, τα ενσωματωμένα λεξικά, τη γρήγορη μετάβαση σε υποσημειώσεις και τη δυνατότητα σημειώσεων και υπογραμμίσεων, διατηρώντας μάλιστα το βιβλίο καθαρό. Τα αγαπημένα μας παραθέματα ή οι σκέψεις που μας δημιουργεί το κείμενο «απελευθερώνονται» και μπορούμε να τις κοινοποιήσουμε στα κοινωνικά δίκτυα ή να τις περάσουμε στον υπολογιστή για περαιτέρω επεξεργασία.
Όχι τυχαία, είναι οι φανατικοί αναγνώστες που ενθουσιάζονται μόλις δουν έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη. Σκέφτονται τα σπίτι τους που ξεχειλίζει βιβλία, την τελευταία μετακόμιση, τη βαριά τσάντα που παίρνουν μαζί τους στις διακοπές ή τις μετακινήσεις τους, το ξεφύλλισμα σχεδόν στα τυφλά για εκείνο το ωραίο σημείο που είχαν υπογραμμίσει στο βιβλίο τους. Και σκέφτονται ότι με την ηλεκτρονική ανάγνωση αυτά τα προβλήματα δεν υπάρχουν πια.
Η μυρωδιά ή η ανάγνωση;
Το ότι η μυρωδιά του τυπωμένου χαρτιού είναι το κύριο αντεπιχείρημα στα ebooks είναι στην πραγματικότητα ενθαρρυντικό. Γιατί δεν πρόκειται για επιχείρημα, αλλά για τη δήλωση ενός συναισθηματικού δεσίματος με το τυπωμένο χαρτί, αν όχι επίκληση του συναισθήματος και της αισθητικής απλά για να δικαιολογηθεί η συνήθεια.
Με τα τεχνολογικά προβλήματα που υπήρχαν ως τώρα να έχουν ξεπεραστεί, δύσκολα μπορεί κανείς να αντιτείνει στην ηλεκτρονική ανάγνωση πρακτικά εμπόδια. Το μόνο που μένει είναι οι τεχνοφοβικές απόψεις, όσο αν και πακετάρονται προσεκτικά σε «ρομαντικές» εκφράσεις και σε «υπεράσπιση» του «πολιτισμού» και της «ποιότητας».
Πολλές φορές έχω θαυμάσει ένα ωραία τυπωμένο βιβλίο: για το χαρτί του, το εξώφυλλό του, το πόσο ωραία στημένες είναι οι σελίδες του. Και ναι, κάποιοι προσέχουν και τη μυρωδιά, ειδικά του φρεσκοτυπωμένου χαρτιού.
Η ωραία τυπογραφία έχει περάσει και καλλιεργείται, με εντατικούς ρυθμούς, και στα ebooks Το βιβλίο όμως υπάρχει για το κείμενό του, για να βυθιστούμε στην αφήγηση και στο κόσμο που έχει δημιουργήσει για μας ο συγγραφέας, για να σκεφτούμε και να αισθανθούμε με κάποια απόσταση από την καθημερινότητά μας. Υπάρχει για το διαβάζουμε και όχι για να το μυρίζουμε. Μας ενδιαφέρει το περιεχόμενό του, όχι ο διακοσμητικός του ρόλος στη βιβλιοθήκη μας.
Ποιος λοιπόν υπερασπίζεται πραγματικά τη λογοτεχνία; Αυτός που ενδιαφέρεται για το κείμενο ή αυτός που ενδιαφέρεται για τη συσκευασία του κειμένου;
Η επιλογή
Οι ηλεκτρονικές συσκευές έχουν κι αυτές τη δύναμη να προκαλούν ισχυρή ταύτιση και συναισθηματικό δέσιμο. Δεν είναι αυτό που θα μας λείψει από το τυπωμένο χαρτί στα Kindle και τα iPad.
Όποιος διαβάζει ηλεκτρονικά θα μπορούσε εξάλλου να μιλήσει για τη «μαγεία» του ηλεκτρονικού βιβλίου. Θα μπορούσε κι εκείνος να περιγράψει, πολύ βιβλιοφιλικά, την αίσθηση και τη μυρωδιά που αναδύουν οι δερματικές θήκες των συσκευών, για το πώς είναι να αισθάνεσαι, για πρώτη φορά, πως όλα τα βιβλία σου είναι δερματόδετα, για τα ebooks που δεν ικανοποιούν μόνο τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες, αλλά και τις πιο απαιτητικές μύτες.
Με το παραδοσιακό, χάρτινο βιβλίο γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε, βγάλαμε το σχολείο, το πανεπιστήμιο, διαβάσαμε τόση λογοτεχνία. Είναι κάτι που έχουμε συνηθίσει. Αλλά ας μην εξιδανικεύουμε τις συνήθειές μας. Είναι σαν την εποχή της εφεύρεσης της τυπογραφίας να θρηνούσαμε για την απώλεια του «προσωπικού χαρακτήρα» που έδινε κάθε αντιγραφέας στα βιβλία.
Η επιλογή να μη διαβάζεις κάποιος ηλεκτρονικά είναι σεβαστή. Το θέμα εξάλλου είναι να μπορούμε να επιλέξουμε πώς και πού θα διαβάζουμε, στο παραδοσιακό χαρτί ή στην οθόνη – χωρίς λόγω των επιλογών μας να δαιμονοποιούμε την τεχνολογία.
Πολύ ωραίο το άρθρο! Προσωπικά συμφωνώ απόλυτα αλλά ακόμα και όποιος δε συμφωνεί, νομίζω ότι θα εκτιμήσει τα επιχειρήματα του άρθρου και την ήρεμη (αρετή σπάνια στην αρθρογραφία των ημερών μας) παρουσίασή τους.
Ευχαριστώ, Μιχάλη :)
Μιχάλη, πολύ καλό το άρθρο σου και βοηθούν πολύ τα κείμενα με τις εντυπώσεις των αναγνωστών.
Για να κάνω τον δικηγόρο του τεχνόφοβου, να σου πω μερικούς ενδοιασμούς μου που ως τώρα με έχουν αποθαρρύνει από το να αγοράσω ηλαναγνώστη. Αν θέλεις, απαντάς και μου λες κατά πόσο είναι βάσιμοι.
Πρώτον, αν και η οθόνη με ηλεχαρτί είναι πραγματικά όμορφη, μου έκανε κακή εντύπωση ένα Κιντλ που είδα διότι έχει ελάχιστη χωρητικότητα στη “σελίδα” του, μόνο λίγες (στενές σχετικά) αράδες κείμενο. Δεν ξέρω γιατί, αλλά αυτό με απωθεί.
Δεύτερον, τα ηλεβιβλία που κυκλοφορούν είναι ως επί το πλείστον αγγλικά, έτσι δεν είναι; Αφού τα ελληνικά ηλεβιβλία είναι λίγα, για κάποιον που δεν διαβάζει αγγλικά το ενδιαφέρον ενός ηλαναγνώστη είναι περιορισμένο. Επίσης, έχω την υποψία (αλλά περιμένω επιβεβαίωση) ότι στα ελληνικά δεν δουλεύουν μια σειρά καλούδια που παινεύουν οι χρήστες, όπως αναζήτηση στο κείμενο, λεξικό κτλ.
Τρίτον, υποψιάζομαι πως ο ηλαναγνώστης ενδεικνυται ιδίως για ηλεβιβλία που έχουν φτιαχτεί εξαρχής για ηλεβιβλία, όχι τόσο για σκαναρισμένα συμβατικά βιβλία. Για παράδειγμα, αν έχεις ένα χοντρό λεξικό και το φυλλομετράς, αν δεν υπάρχει δυνατότητα αναζήτησης λέξεων, στον ηλαναγνώστη θα είναι βάσανο -ενώ στο χάρτινο βιβλίο είναι πολύ πιο εύκολο να βρεις ένα λήμμα.
Αυτά και αν κάνω λάθος περιμένω να μου το πεις!
Ν. Σαραντάκος
Σε ευχαριστώ πολύ, Νίκο.
Για μένα δεν είναι τεχνοφοβικό να πεις ότι δεν αγοράζω ηλεκτρονικό αναγνώστη γιατί ακόμα δεν υπάρχουν αρκετά ebooks στα ελληνικά ή δεν υποστηρίζονται πλήρως όλα τα εργαλεία των συσκευών στα ελληνικά. Αυτά είναι εύλογες επιφυλάξεις. Τεχνοφοβικό είναι να απορρίπτουμε (ή και να δαιμονοποιούμε) τα ebooks γιατί δε μυρίζουν ή γιατί καλλιεργούν τον πολιτισμό της εικόνας, που έλεγε ο Αλέξης Πανσέληνος.
Το πόσες γραμμές χωράνε σε μια σελίδα/οθόνη Kindle είναι κάτι που ρυθμίζεται. Από τη δική μου εμπειρία, χωράνε, πάνω κάτω, τόσες γραμμές όσο στη σελίδα ενός μέσου τυπωμένου βιβλίου λογοτεχνίας στην Ελλάδα (και δεν εννοώ αυτά που είναι αραιά τυπωμένα).
Οι περιορισμοί που αναφέρεις για την ελληνική γλώσσα ισχύουν. Τα ebooks στα ελληνικά είναι περίπου 3.000. Όντως μικρός αριθμός αν σκεφτούμε σωρευτικά την ελληνική βιβλιοπαραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι όποιος πάρει μια συσκευή δεν μπορει να πει ότι δε θα ξανααγοράσει τυπωμένα βιβλία στα ελληνικά (κάτι που αναφέρω και στα reviews). Ακόμα κι έτσι πάντως, θα εξοικονομήσει χώρο και χρήματα.
Η αναζήτηση λειτουργεί και στα ελληνικά στο iPad, αλλά στους ηλεκτρονικούς αναγνώστες(με την εξαίρεση μίας συσκευής) μόνο με λατινικούς χαρακτήρες. Βέβαια, αν θέλει να αναζητήσει κανείς κάποια λέξη στα ελληνικά ή να βρει ένα χωρίο μπορεί να το κάνει από τον υπολογιστή του (ανοίγουν και εκεί τα αρχεία – δεν ισχυρίζομαι ότι αυτό αναιρεί εντελώς τον περιορισμό). Τα λεξικά είναι αγγλοαγγλικά (ή γαλλοαγγλικά κλπ). Πάντως, αγγλοελληνικό λεξικό ή κατευθείαν ελληνικό λεξικό δεν υπάρχει. Το αγγλοαγγλικό λεξικό του Kindle βοηθάει πάντως πολύ όσους διαβάζουν στα αγγλικά, αλλά δεν τα έχουν και σα μητρική γλώσσα.
Ναι, οι ηλεκτρονικοί αναγνωστές είναι καταλληλότεροι για ebooks σε ePUB αντί για PDF. Πάντως, έχω διαβάσει βιβλία σε PDF (λογοτεχνία και δοκίμια, το λεξικό όντως δε θα βόλευε) και το αποτέλεσμα είναι αποδεκτό (αν δεν είναι διαθέσιμο σε άλλη μορφή). Διαβάζονται δηλαδή, δεν είναι ότι κουράζουν υπερβολικά κλπ.
Το ότι βέβαια δεν έχουμε αρκετά ελληνικά ebooks ή ότι η υποστήριξη των ελληνικών είναι ελλιπής στα λεξικά, το πληκτρολογίο και το μενού είναι από τους λόγους που στο ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα βρισκόμαστε απλώς στην αρχή της αρχής.
Μ.Κ.
Αν και ικανοποιημένος κάτοχος ενός Kobo Glo, πιστεύω ότι τα tablets είναι εξίσου καλά. Έχουν γραφτεί άρθρα πρόσφατα που όπου ειδικοί (και μη) ισχυρίζονται ότι τα tablets δεν κουράζουν περισσότερο τα μάτια από ότι το e-ink, κάτι που πιστεύω.
Τώρα όσον αφορά τη μυρωδιά του χαρτιού, δεν θα το σχολιάσω. Είναι σαν να λες ότι δεν ακούς μουσική σε ηλεκτρονική μορφή επειδή σου λείπουν τα εξώφυλλα των CD (λες και τα βιβλία ή CD σε ηλεκτρονική μορφή δεν έχουν εξώφυλλα).
Κ.Σ.
(από Bookin Mag)
Διαφωνώ ως προς τις ταμπλέτες. Καμμία σχέση η οθόνη ενος e-reader με την οθόνη μιας ταμπλέτας. Διαφορετική τεχνολογία. Η μερα με την νύχτα στην κυριολεξία. Και ναι, η ταμπλετα κουράζει μετα απο πολύωρο διάβασμα. Η e-ink οθόνη κουράζει όσο το χαρτί. Βεβαια επειδή ο πολύς κόσμος δεν το ψάχνει και πολύ όντως υπάρχει κίνδυνος “εξαφάνισης” των e-readers λογω της επέλασης των tablets (όπως κακώς έγινε και με τα netbooks). Ήδη πχ το Kindle DX αποσύρθηκε.
Η επιλογή συσκευής είναι θέμα προτίμησης. Και περί προτιμήσεων και ορέξεως…
Μακάρι τελικά να έχουμε μόνο μία συσκευή που να λειτουργεί και ως e-reader και ως tablet PC. Θα γίνει κάποια στιγμή, αλλά δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί. Η αντοχή των e-readers (τα οποία αρκετοί τα είχαν ξεγράψει το 2010 που βγήκε το iPad) κάτι δείχνει.
Για τη μυρωδιά, ε, υπάρχουν και τα σπρέι για να ραντίζεις τη συσκευή, αν δε γίνεται αλλιώς…
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.