eAnagnostis index: Πόσα ebooks υπάρχουν στα ελληνικά; ePUB, Mobipocket και εφαρμογές

Σταδιακά, μέσα από τις αναρτήσεις στο blog, έχει διαμορφωθεί ένας κατάλογος με όλες τις βασικές πηγές για ebooks στα ελληνικά. Σίγουρα θα υπάρχουν και άλλες πηγές που δεν έχουν περιληφτεί, αλλά νομίζω ότι όλες οι πηγές με σημαντικό αριθμό ebooks  βρίσκονται εκεί. Και με δεδομένο ότι ένα από τα συνηθέστερα ερωτήμα είναι “υπάρχουν ebooks στα ελληνικά;” αυτός ο κατάλογος δίνει μια πρώτη, ποσοτική απάντηση. Όμως όλα τα ebooks δεν είναι ίδια, και μάλιστα όλα τα ebooks δεν είναι στον ίδιο βαθμό ebooks.  Κάτω από την ονομασία ebooks περιλαμβάονται αρκετά διαφορετικά είδη αρχείων, που δεν είναι όλα το ίδιο επαρκή με τα σημερινά, αυστηρότερα κριτήρια για τα ebook. Με τα ebook να κάνουν δειλά, αλλά σταθερά την εμφάνισή τους και στην Ελλάδα και τα ελληνικά, είναι σημαντικό να υπάρχει μια καταγραφή του τι υπάρχει και πού βρισκόμαστε όχι μόνο με ποσοτικά, αλλά και ποιοτικά κριτήρια. Γιατί τα ebook δεν είναι απλά ένα βιβλίο που διαβάζεται ηλεκτρονικά, είναι ένα βιβλίο κατάλληλα διαμορφωμένο για να διαβαστεί ηλεκτρονικά. Έτσι, είναι σημαντικό να υπάρχει ένα είδος index, με ποσοτικά αλλά με ποιοτικά κριτήρια, που να μετράει την πρόοδο των ebook στην Ελλάδα και στα ελληνικά. Κι εδώ η λέξη index έχει μια διπλή σημασία: είναι τόσο ο δείκτης όσο και ο κατάλογος.

Ας δούμε λοιπόν ποια είναι τα ποιοτικά κριτήρια για τη διαμόρφωση του, για το τι και πώς ακριβώς θα μετρήσουμε, τι θα περιληφτεί και τι θα αποκλειστεί.

Τα ebooks του index είναι τα ebooks στα ελληνικά που κυκλοφορούν νόμιμα. Υπάρχουν αρκετές εκατοντάδες βιβλία που έχουν σκαναριστεί σε PDF εικόνας και μοιράζονται μέσα από torrent ή υπηρεσίες όπως το rapidshare. Συχνά, αυτό είναι μια προσπάθεια των αναγνωστών να δημιουργήσουν ένα ηλεκτρονικό αντίτυπο από τα βιβλία που τους ενδιαφέρουν σε συνθήκες που για τα περισσότερα τυπωμένα βιβλία στα ελληνικά δεν υπάρχουν αντίστοιχα ηλεκτρονικά βιβλία (φαινόμενο jisui). Παρ’ όλ’ αυτά, αποτελουν μια μη-νόμιμη πηγή ebooks. Όσα ebooks όμως είτε δεν έχουν πια πνευματικά δικαιώματα (public domain) είτε έχουν πνευματικά δικαιώματα αλλά διατίθενται δωρεάν από τους συγγραφείς και τους εκδότες τους έχουν περιληφτεί κανονικά στην καταμέτρηση.

Ένα μεγαλύτερο ζήτημα είναι γενικά τα PDF. Πολλά από αυτά που ονομάζονται ebooks στα ελληνικά είναι αρχεία PDF. Χαρακτηριστικά, από τα 778 ebooks που πουλιούνται από το myeBooks.gr μόνο 24 είναι σε ePUB! Τα PDF όμως, αν και πολύ διαδεδομένα, δεν είναι 100% ebooks. Αν και το PDF είναι ένας σχετικά εύκολος και γρήγορος τρόπος να ψηφιοποιήσει κανείς ένα βιβλίο, είτε σκανάροντάς το είτε μετατρέποντας ένα αρχείο κειμένου σε PDF, δε βολεύει ιδιαίτερα στην ανάγνωση. Δε βολεύει καν για την ανάγνωση από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, όπου απαιτείται έντονο scrolling και zoom in/zoom out, και σίγουρα δε βολεύει για ανάγνωση στις συνήθως 6 ίντσες της οθόνης ενός ηλεκτρονικού αναγνώστη. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει νόημα ή δεν μπορούμε να διαβάσουμε ένα PDF σε έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη (και δεν αναφέρομαι εδώ μόνο στο αν υποστηρίζεται το είδος αυτό του αρχείου, αλλά στην αναγνωσιμότητά του, στην αναγνωστική εμπειρία), απλά οι περισσότερες βασικές δυνατότητες των ηλεκτρονικών αναγνωστών, όπως ο ορισμός του μεγέθους της γραμματοσειράς και η πλήρης προσαρμογή του κειμένου στην οθόνη, με τα PDF δεν μπορούν να αξιοποιηθούν – και είναι αυτές οι δυνατότητες που επαναστατικοποίησαν την ηλεκτρονική ανάγνωση, είναι αυτές οι δυνατότητες που καθορίζουν τι είναι ένα ποιοτικό ebook σήμερα. Κάποια PDF είναι εν μέρει άδικο που δεν περιλαμβάνονται στην καταμέτρηση αυτή. Π.χ. τα ελληνικά ebooks σε pdf που περιλαμβάνονται στο Cybook Opus και το BeBook είναι ειδικά διαμορφωμένα ώστε να ταιριάζουν σε μια οθόνη 5 ή 6 ιντσών, να μην απαιτείται ζουμάρισμα κλπ. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν έχουν τις δυνατότητες προσωπικών ρυθμίσεων που προσφέρουν οι ηλεκτρονικοί αναγνώστες. Το ότι δεν καταμετρώνται γενικώς τα PDF είναι ένας ακόμα λόγος που δεν περιλαμβάνονται και τα βιβλία από τα torrent, που είναι στο συνολό τους αρχεία PDF, και μάλιστα PDF εικόνας.

Τέλος, δε συμπεριλαμβάνονται τα CD και τα DVD που τόσο παλιότερα όσο και σήμερα ακόμη κυκλοφορούν συχνά με την ονομασία “ψηφιακά βιβλία”. Ο λόγος είναι ότι δεν είχαν σκοπό να αποτελέσουν και δεν μπορούν να αποτελέσουν μια διάδοχη κατάσταση του τυπωμένου βιβλίου. Αυτά τα CD και τα DVD ήταν περισσότερο ένα multimedia, στοιχειωδώς διαδραστικό συμπλήρωμα παρά μια ηλεκτρονική εναλλακτική στα τυπωμένα βιβλία. Αλλιώς, κανείς δε θα “διάβαζε” ένα CD ή ένα DVD αντί να διαβάσει ένα μυθιστόρημα ή ένα βιβλίο ιστορίας. Τα CD και τα DVD αυτά, αν και συγγενεύουν με τα ebooks-εφαρμογές για iPad και iPhone, είναι φτιαγμένα αποκλειστικά για τον υπολογιστή και δεν είναι διαθέσιμα για τις βασικότερες συσκευές ανάγνωσης πέρα από τους ίδιους τους ηλεκτρονικούς αναγνώστες: τα tablet PC και τα κινητά τηλέφωνα. Είναι δηλαδή προγράμματα για τον υπολογιστή, όχι ηλεκτρονικά βιβλία.

Ερχόμαστε έτσι σε αυτά που είναι πραγματικά, 100% ebooks, αυτά τα βιβλία που πράγματι μας κάνουν να μιλάμε σήμερα για την πιθανότητα τα τυπωμένα βιβλία να αντικατασταθούν στο μέλλον από τα ηλεκτρονικά βιβλία. Πρόκειται για τα ebooks σε ePUB και σε Mobipocket, τις δύο δηλαδή μορφές αρχείων που επιτρέπουν στο κείμενο να προσαρμόζεται πλήρως στη διαθέσιμη οθόνη, να διαβάζουμε όλο το περιεχόμενό του βιβλίου πατώντας απλά το κουμπί για την επόμενη σελίδα, να τροποποιούμε το κείμενο ως προς το μέγεθος και το είδος της γραμματοσειράς, την πυκνότητα των γραμμών και των χαρακτήρων. Τέτοιου είδος αρχεία δεν είναι, για να είμαστε ακριβείς, μόνο το ePUB και το Mobipocket, υπάρχουν μερικά ακόμα, αλλά αυτά τα δύο είναι τα βασικά και τα πιο διαδεδομένα (ειδικά το ePUB), ενώ στα υπόλοιπα αντίστοιχα είδη αρχείων δεν υπάρχει ελληνικό περιεχόμενο, γι’ αυτό και δε μας απασχολούν εδώ. Τα αρχεία ePUB και Mobipocket δε διαβάζονται μόνο στους ηλεκτρονικούς αναγνώστες, αλλά και σε υπολογιστές, tablet PC και smartphones. Τέλος, κριτήριο για τη συμπερίληψη στην καταμέτρηση δεν είναι τα αρχεία να είναι μόνο ePUB ή Mobipocket, αλλά να είναι και σωστά δημιουργημένα, δηλαδή  από τα αρχεία ePUB περιλαμβάνονται μόνο όσα έχουν ενσωματωμένες τις ελληνικές γραμματοσειρές, γιατί χωρίς την ενσωμάτωση των γραμματοσειρών στα αρχεία ePUB εμφανίζεται ένα ? σε κάθε τονισμένο γράμμα όταν χρησιμοποιείται το software της Adobe για την ανάγνωσή του, που είναι το πλέον διαδεδομένο.

Αντίθετα με τα CD και τα DVD, τα πρώτα ebook-εφαρμογές, που ως τώρα αφορούν τις συσκευές με iOS (iPhone, iPad, iPod touch), είναι πραγματικά ebook, δηλαδή έχουν τη δυνατότητα να υποκαταστήσουν ένα τυπωμένο βιβλίο, και μάλιστα κάποια από αυτά μάλλον θα τα κατηγοριοποιούσαμε σαν ένα είδος “enhanced ebooks”, με ήχογραφημένη αφήγηση και στοιχειώδες animation. Τα πράγματα βέβαια εδώ είναι πολύ στην αρχή τους, οπότε απλώς καταγράφεται σε μια ξεχωριστή κατηγορία τι υπάρχει ως τώρα με ανοιχτό το πού τελικά θα έπρεπε να ενταχτούν τα ebooks-εφαρμογές.

Με βάση αυτά τα φίλτρα και τα κριτήρια, πόσα ebooks, λοιπόν, υπάρχουν στα ελληνικά σε ePUB και Mobipocket; Σύμφωνα με τη σημερινή καταμέτρηση είναι 287. Συγκεκριμένα, πρόκειται για 28 ebooks των εκδόσεων Καστανιώτη, 15 των εκδόσεων Πατάκη, 11 των εκδόσεων Ψυχογιός, 134 που διατίθενται από το e-bookshop.gr (από τα oποία 23 είναι των εκδόσεων Anubis, 80 εκδόσεις από το e-bookshop.gr κλασικών έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας και τα υπόλοιπα βασικά αυτοεκδόσεις) και 99 ebooks που διατίθενται από το Project Gutenberg.

Τα ebooks-εφαρμογές στα ελληνικά είναι μόλις 3: ένα παιδικό παραμύθι από την Playcompass Entertainment, ένα παιδικό παραμύθι από τις εκδόσεις Ψυχογιός και τα Ομηρικά Έπη από τον Περικλή Μαραβελάκη.

Έτσι, η κατάσταση στο χώρο του ηλεκτρονικού βιβλίου στην Ελλάδα και στα ελληνικά διαμορφώνεται ως εξής:

  • eAnagnostis index 15/11/2010: 287 ePUB/Mobipocket, 3 εφαρμογές

Ο δείκτης/κατάλογος θα ανανεώνεται τακτικά για να αντανακλά την κυκλοφορία νέων ebooks ή την ενσωμάτωση άγνωστων ως τώρα πηγών. Αν έχετε να επισημάνετε κάποια πηγή με ebooks που δεν έχω συμπεριλάβει στον κατάλογο ή αν θεωρείτε ότι τα κριτήρια για το ποια ebooks περιλαμβάνονται και ποια όχι μπορούν να βελτιωθούν, σχολιάστε κάτω από αυτήν την ανάρτηση.