Ο Δημήτρης Κουής (δράση “Κάλλιπος”) μιλάει στον eAnagnostis για την παραγωγή έντυπων βιβλίων και ebooks

Ο Δρ. Δημήτριος Κουής είναι Μηχανικός Η/Υ και Πληροφορικής με εξειδίκευση στα Δίκτυα, στα Πληροφοριακά Συστήματα και στην Επιστήμη της Πληροφόρησης. Από το 2004 εργάζεται ως Τεχνικός Υπεύθυνος στα αναπτυξιακά έργα του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, ενώ από το 2006 είναι Επιστημονικός Συνεργάτης στο τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του ΤΕΙ Αθήνας. Ειναι διαχειριστής της δράσης “Κάλλιπος – Ελληνικά ακαδημαϊκά ηλεκτρονικά συγγράμματα και βοηθήματα”.

Στο eVent του eAnagnostis θα πάρει μέρος στη συζήτηση “παραγωγή έντυπων και ηλεκτρονικών βιβλίων.

eAnagnostis: Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της παραγωγής ακαδημαϊκών ηλεκτρονικών συγγραμμάτων και πώς αντιμετωπίζονται από τους εκδότες τους;

Δημήτρης Κουής: Στο πλαίσιο της Δράσης «Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα» που χρηματοδοτείτε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση & Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) θα δημιουργηθεί ένας μεγάλος αριθμός ηλεκτρονικών βιβλίων-συγγραμμάτων. Οι ιδιαιτερότητές τους καθορίζονται από τη Θεματική Περιοχή για την οποία προορίζονται τα ακαδημαϊκά συγγράμματα. Παραδείγματος χάρη, τα ακαδημαϊκά συγγράμματα στη Θ.Π. «Φυσικές (Θετικές) Επιστήμες», πέραν του κειμένου, θα περιέχουν, κατά πάσα πιθανότητα, μαθηματικές εξισώσεις, χημικούς τύπους, πολύπλοκα σχήματα και διαγράμματα, καθώς και απλούς ή σύνθετους πίνακες. Επιπλέον, τα εν λόγω συγγράμματα είθισται να περιέχουν πολυμεσικό υλικό, όπως εικόνες, ήχο και βίντεο, αλλά και διαδραστικό υλικό, όπως info-graphics, java applets κ.λπ.

Ωστόσο, αν και τα τελευταία χρόνια τα πρότυπα (standards) έχουν εξελιχθεί σημαντικά, παραμένει ακόμα ζητούμενο για τους συγγραφείς ή/και τους γραφίστες η ενσωμάτωση στα ηλεκτρονικά βιβλία όλων των παραπάνω αντικειμένων, μέσω απλών, και άρα εύχρηστων/φιλικών για το χρήστη, προγραμμάτων. Μάλιστα, όταν στέφονται με επιτυχία οι απόπειρες των εκδοτών να ενσωματώσουν τελικά στα βιβλία ένα μέρος ή το σύνολο  των προαναφερθέντων αντικειμένων, αυτό συμβαίνει όχι επειδή έχουν εφαρμόσει τις προδιαγραφές που θέτουν τα πρότυπα, αλλά κυρίως επειδή έχουν επινοήσει ειδικές κατά περίπτωση (custom ή proprietary) λύσεις. Το αποτέλεσμα είναι ο χαμηλός βαθμός διαλειτουργικότητας των e-books από συσκευή σε συσκευή [δηλαδή, κλειστότητα (closeness) που χαρακτηρίζει τόσο το περιεχόμενο όσο και τη συσκευή ανάγνωσης].

eAnagnostis:Με ποιον τρόπο προβαίνετε στην ψηφιοποίηση των ηλεκτρονικών συγγραμμάτων και βοηθημάτων που σας υποβάλλουν οι συγγραφείς;

Δημήτρης Κουής: Καταρχήν, θα θέλαμε να διευκρινίσουμε ότι δεν ψηφιοποιούμε το έντυπο υλικό που παραλαμβάνουμε μέσω OCR ή άλλων μεθόδων αποτύπωσης (π.χ. σκανάρισμα, φωτογράφιση) αλλά λαμβάνουμε το υλικό σε ψηφιακή μορφή. Τα βιβλία που θα παραχθούν στο πλαίσιο της Δράσης θα ανήκουν στην κατηγορία των e-born βιβλίων.

Ειδικότερα, η διαδικασία παραγωγής ενός ηλεκτρονικού συγγράμματος ενώ εν πολλοίς προσομοιάζει στη διαδικασία δημιουργίας ενός εντύπου, εντέλει παρουσιάζει διαφοροποιήσεις επί της ουσίας, τόσο στον τρόπο δημιουργίας του πρωτογενούς υλικού όσο και στη σελιδοποίηση. Αναλυτικά, η διαδικασία διέρχεται από τα επόμενα στάδια:

Α) Παραλαβή του πρωτογενούς υλικού.  Προαπαιτούμενα:

– Το εν λόγω υλικό είναι υποχρεωτικά στοιχειοθετημένο σε αρχείο, κατά προτίμηση Word (doc ή docx), στο οποίο και θα είναι τοποθετημένα, στα σημεία που επιθυμεί ο συγγραφέας, τα εξής: οι εικόνες, οι σύνδεσμοι (links), τα βίντεο, τα διαδραστικά και τα ηχητικά αντικείμενα.

– Εξάλλου, επειδή το βιβλίο θα περιλαμβάνεται στο αποθετήριο της Δράσης μας και σε format pdf (όπου θα είναι δυνατόν ο φοιτητής να το εκτυπώσει μερικά ή στο σύνολό του), είναι υποχρεωτικό να εμφανίζεται η περιγραφή του πολυμεσικού/διαδραστικού αντικειμένου ή του συνδέσμου μέσα στο κείμενο. Για το λόγο αυτό, όταν οι συγγραφείς θα εισαγάγουν (εντός του κειμένου) πίνακα που θα καταγράφονται τα εξής: Τίτλος αντικειμένου/συνδέσμου, Τύπος υλικού (π.χ. ηχητικό απόσπασμα), Περιγραφή αντικειμένου/συνδέσμου.

– Επιπλέον, οι εικόνες, τα σχήματα, καθώς και οποιοδήποτε άλλο υλικό, υποχρεωτικά παραλαμβάνονται σε ξεχωριστούς φακέλους. Συνιστώνται τα εξής: το υλικό που παραδίδεται από τους συγγραφείς να είναι συμβατό με τις τεθείσες προδιαγραφές για τα παραγόμενα ψηφιακά βιβλία (π.χ. φωτογραφίες 150 dpi, RGB, format PNG), επιπλέον να φυλάσσεται στην καλύτερη δυνατή ποιότητα (π.χ. φωτογραφίες 300 dpi, RGB, format PSD).- Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητο να έχει γίνει φιλολογική επιμέλεια στο πρωτογενές συγγραφικό υλικό.

– Τέλος, το πρωτογενές υλικό παραδίδεται στοιχειοθετημένο βάσει (καθ)ορισμένων προδιαγραφών, ώστε, και η σελιδοποίησή του να διευκολυνθεί, στη συνέχεια, και η εξαγωγή του σε EPUB να είναι επιτυχής. Αναλυτικά, παρέχονται κατευθύνσεις σχετικά με την ορθή στοιχειοθεσία και τις προδιαγραφές προς τις οποίες οφείλουν να συμμορφώνονται τα στοιχεία εκτός κειμένου. Οι συγκεκριμένες οδηγίες καταγράφονται σε ειδικούς οδηγούς για γραφίστες και συγγραφείς.

Β) Σελιδοποίηση, από εξειδικευμένο γραφίστα.

Η σελιδοποίηση και η εξαγωγή του υλικού σε format EPUB διαφοροποιείται από τις συμβατικές μεθόδους που υιοθετούνται στην παραγωγή των έντυπων συγγραμμάτων. Συγκεκριμένα, επειδή το ηλεκτρονικό βιβλίο σε format EPUB αφενός μεταβάλλεται (ανάλογα με τη συσκευή ανάγνωσης και την οθόνη), αφετέρου είναι διαδραστικό, οποιαδήποτε παράλειψη ή λάθος στη σελιδοποίηση είναι άμεσα εμφανή. Αντιθέτως, στο έντυπο, η σελιδοποίηση μπορεί να γίνει με τέτοιον τρόπο ώστε να οι παραλείψεις να μην είναι, τουλάχιστον οπτικά, εμφανείς στο τελικό αποτέλεσμα.

Τα προγράμματα σελιδοποίησης που συστήνονται για χρήση είναι: InDesign (CS5.5, CS6, CC), Sigil, BlueGriffon.

Γ) Εξαγωγή σε EPUB και pdf

Δ) Έλεγχος σε διαφορετικές συσκευές/αναγνώστες και validation EPUB

eAnagnostis:Ποια είναι η χρυσή τομή ώστε τα ηλεκτρονικά συγγράμματα να αξιοποιούν μεν τις δυνατότητες εμπλουτισμού; αλλά συγχρόνως να είναι και διαθέσιμα για ανάγνωση σε δημοφιλείς εφαρμογές και συσκευές σήμερα ή/και στο μέλλον;

Δημήτρης Κουής: Η μόνη λύση είναι τόσο οι κατασκευαστές των αναγνωστών (e-readers), όσο και οι οίκοι λογισμικού που αναπτύσσουν τα ανάλογα συγγραφικά εργαλεία (authoring tools) πρέπει να επιμένουν στη συμμόρφωση με τα πρότυπα. Οι «κλειστές» ή οι ad-hoc λύσεις μπορεί ίσως να προσφέρουν, προσωρινά μόνο, μια διέξοδο σε ανεπάρκειες των προτύπων, αλλά σε βάθος του χρόνου ή θα καθιστούν το υλικό μη προσβάσιμο ή θα απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για τη μετατροπή του σε EPUB.

eAnagnostis:Τι είναι αυτό που περισσότερο λείπει σήμερα από τα διαθέσιμα εργαλεία και υπηρεσίες ψηφιοποίησης;

Δημήτρης Κουής: Α) Καλύτερος συγχρονισμός επεξεργαστών κειμένου με σελιδοποιητικά προγράμματα: H σελιδοποίηση των ψηφιακών βιβλίων βασίζεται ιδιαίτερα στα paragraph και character styles, ώστε η εξαγωγή σε EPUB να είναι επιτυχής. Συνεπώς, όσο καλύτερα οργανωμένο και τακτοποιημένο είναι το κείμενο του πρωτογενούς υλικού τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες υπάρχουν να κυλήσει απρόσκοπτα η σελιδοποίηση και να αποφευχθούν τα οποιαδήποτε τυχόν προβλήματα στο validation. Όμως, σε αντίθεση με το InDesign, το Word απέχει παρασάγγας στη δημιουργία και την τήρηση custom προδιαγραφών. Θεωρητικά ο χρήστης μπορεί να δημιουργήσει τα δικά του styles και προδιαγραφές, όμως το πρόγραμμα έχει την τάση να επανέρχεται, συχνά απροειδοποίητα, στις default ρυθμίσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο σελιδοποιός δεν έχει την άνετη ευελιξία να διαμορφώσει το κείμενο με τις προδιαγραφές που επιθυμεί και να υπάρχει συγχρονισμός με τις αντίστοιχες του InDesign. Επιπλέον, οι δυσκολίες σε αυτό το στάδιο μεταφέρονται και στο επόμενο γιατί όταν γίνεται εισαγωγή (Place στο InDesign) του κειμένου ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος να μην μεταφερθούν οι αντίστοιχοι χαρακτηρισμοί που έχουν δοθεί στο πρωτογενές υλικό.

Β) Αυτοματοποιημένη εισαγωγή μαθηματικών αντικειμένων: Θα ήταν πολύ μεγάλη διευκόλυνση αν γινόταν αυτοματοποιημένα εισαγωγή μαθηματικών αντικειμένων ως επεξεργάσιμο κείμενο.