Τι συζητήθηκε στην εκδήλωση “Το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα: 10 χρόνια μετά” (ρεπορτάζ, βίντεο)

Οι πρώτοι μήνες του «Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου» της Εθνικής Βιβλιοθήκης / Τα πρώτα βήματα στα ebooks, τα best sellers, οι τιμές, το κλείδωμα, η ψηφιοποίηση στις Εκδ. Καστανιώτη και στις Εκδ. Ίκαρος / Το Παρατηρητήριο Ψηφιακού Βιβλίου, ο νέος θεσμός για το βιβλίο, ο ΦΠΑ και η ανάγκη δημόσιας πολιτικής για το ηλεκτρονικό βιβλίο / Οι προκλήσεις των ebooks και της ψηφιακής μετάβασης του κλάδου του βιβλίου.

[Δελτίο Τύπου: Τοποθετήσεις και συμπεράσματα για το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα]

Με την παρουσία πλήθους στελεχών εκδοτικών οίκων και βιβλιοθηκών καθώς και αναγνωστών πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα, 4 Φεβρουαρίου στο βιβλιοπωλείο IANOS η εκδήλωση «Το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα: 10 χρόνια μετά». Διοργανωτές της εκδήλωσης ήταν το website για τα ebooks και τις ψηφιακές εκδόσεις eAnagnostis.gr και το βιβλιοπωλείο IANOS στο πλαίσιο και με τη στήριξη της «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων, μέγας δωρητής της οποίας είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η βιντεοσκόπηση της εκδήλωσης είναι διαθέσιμη στο κανάλι του Ιανού στο YouTube στη διεύθυνση: https://youtu.be/c-c9X7NAIJ8.

Η εκδήλωση και η συζήτηση που ακολούθησε συνέβαλαν στην αναθέρμανση της ενημερωμένης συζήτησης για το ηλεκτρονικό βιβλίο και στην καταγραφή της δυναμικής πρωτοβουλιών και δράσεων για την ηλεκτρονική ανάγνωση που αναπτύχθηκαν τα προηγούμενα χρόνια στην Ελλάδα, τόσο στην αγορά του βιβλίου όσο και από δημόσιους φορείς, ενώ επισημάνθηκαν τα βήματα που θα μπορούσαν να γίνουν για την περαιτέρω διάδοση της ηλεκτρονικής ανάγνωσης.

Βασικά σημεία από τις εισηγήσεις των ομιλητών:

Ο Μιχάλης Καλαμαράς, ιδρυτής του website «Ηλεκτρονικός Αναγνώστης – eAnagnostis.gr» και συντονιστής της συζήτησης, αναφέρθηκε στο χρονικό της εμφάνισης του ηλεκτρονικού βιβλίου διεθνώς (Kindle, 2007· iPad, 2010) και από το 2009 στην Ελλάδα με τη διάθεση εξειδικευμένων συσκευών ανάγνωσης και ebooks. Υπογράμμισε πως η εμφάνιση του ηλεκτρονικού βιβλίου διεθνώς «ήταν αποτέλεσμα τόσο των ξεκούραστων στα μάτια ηλεκτρονικών αναγνωστών με οθόνη ηλεκτρονικού χαρτιού (e-readers) όσο και της υιοθέτησης των αρχείων ePUB και mobi, όπου το κείμενο του βιβλίου επανασελιδοποίεται ανάλογα με τη διαθέσιμη οθόνη, με μοχλό διάδοσής τους τις ενοποιημένες και εύχρηστες πλατφόρμες διάθεσης και ανάγνωσης των ηλεκτρονικών βιβλίων». Επισήμανε πως καταλύτης για την ψηφιοποίηση πολλών βιβλίων στα ελληνικά ήταν το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Digi Content (ΕΣΠΑ 2007-2013) και πως «σήμερα στην Ελλάδα, παρά τις περιορισμένες πωλήσεις, διαθέτουμε περισσότερους από 8.000 τίτλους εμπορικών ηλεκτρονικών βιβλίων στα ελληνικά από 140 εκδότες, ενώ η ηλεκτρονική ανάγνωση είναι εστιασμένη στην ακαδημαϊκή κοινότητα, τα ξενόγλωσσα βιβλία και πιο περιορισμένα στη λογοτεχνία και το δοκίμιο, αν και με αυξητικές τάσεις. Λείπουν όμως από την ελληνική αγορά εξειδικευμένες συσκευές ανάγνωσης, περισσότερα ebooks στα ελληνικά και ένα βιβλιοπωλείο που να πρωταγωνιστεί στην προσπάθεια». Αποτίμησε θετικά τη θερμή υποδοχή από τους αναγνώστες του «Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου» της Εθνικής Βιβλιοθήκης και τη διαθεσιμότητα φτηνότερων και με καλύτερη οθόνη φορητών υπολογιστικών συσκευών που μπορούν να αξιοποιηθούν και για την ανάγνωση. «Αν και η συνύπαρξη έντυπων και ηλεκτρονικών βιβλίων θα είναι μακρά», τόνισε πως «σημαντική μερίδα των αναγνωστών στην Ελλάδα θέλει να έχει την επιλογή των ebooks μέσα από εύχρηστες, ενοποιημένες υπηρεσίες, ενώ οι επαγγελματίες του βιβλίου πρέπει να δίνουν αυτή τη δυνατότητα στους αναγνώστες και να αντιμετωπίζουν τα ebooks ως ευκαιρία».

Ο Αργύρης Καστανιώτης, εκδότης των Εκδόσεων Καστανιώτη, επεσήμανε πως οι Εκδόσεις Καστανιώτη αποφάσισαν το 2019, σε συνεργασία με τον εισαγωγέα της BeBook Στέλιο Κατέχη, να διαθέσουν συσκευές ανάγνωσης στα βιβλιοπωλεία, στο φυσικό χώρο που κινούνται οι αναγνώστες, και τόνισε πως «δεν είχαμε ποτέ στόχο να το υποκαταστήσουμε το έντυπο βιβλίο. Το ψηφιακό βιβλίο έρχεται και συμπληρώνει το έντυπο».

Ως προς την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών, ο Αργύρης Καστανιώτης ανέφερε πως οι Εκδ. Καστανιώτη «επέλεξαν να μην περιορίζουν με μηχανικά μέσα τα αρχεία των βιβλίων, αλλά να ενθέτουν ψηφιακά υδατογραφήματα με το όνομα του αγοραστή, ώστε ο αναγνώστης που επιλέγει να αγοράσει το βιβλίο να μπορεί να το διαβάζει όπου επιθυμεί. 10 χρόνια μετά μπορώ να σας πω ότι δεν είχαμε κανένα πρόβλημα με αυτήν την επιλογή». Η τιμή των ψηφιακών βιβλίων, ανέφερε, μπορεί να είναι περίπου 30% χαμηλότερη σε σχέση με τα έντυπα, ενώ η μέση τιμή ενός ψηφιακού βιβλίου που εκδίδουν οι Εκδ. Καστανιώτη είναι €9,90. «Με την ‘τιμή στον αναγνώστη’ για το βιβλίο ‘Η έβδομη αίσθηση’ του Μίμη Ανδρουλάκη, αποδείξαμε επίσης ότι προσφέροντας ακόμα και νόμιμα δωρεάν ένα ψηφιακό βιβλίο, ένας στους τέσσερις αναγνώστες επέλεξε να τιμήσει τον δημιουργό και να πληρώσει για αυτό το βιβλίο. 10 χρόνια μετά, ‘Η έβδομη αίσθηση’ συνεχίζει να είναι νούμερο 1 σε πωλήσεις». Στις επιπλέον δυνατότητες που δίνουν τα ηλεκτρονικά βιβλία σε σχέση με τα έντυπα, υπογράμμισε την άμεση πρόσβαση στην ελληνική λογοτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη και στην αυτόματη ανάγνωση που υποστηρίζεται για άτομα με προβλήματα όρασης.

«Η μεγαλύτερη αλλαγή που έφερε παγκοσμίως το ηλεκτρονικό βιβλίο», επεσήμανε ο Αργύρης Καστανιώτης, «είναι ότι έκανε πιο προσιτή για τους ίδιους τους δημιουργούς την αυτοέκδοση», αναφέροντας το παράδειγμα του μυθιστορήματος «Φεβρουάριος», που ξεκίνησε να δημοσιεύει online, ένα κεφάλαιο την ημέρα, ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος τον Φεβρουάριο του 2011 και το οποίο επέλεξαν στη συνέχεια για να εκδώσουν οι Εκδ. Καστανιώτη. Αναφερόμενος στις προοπτικές του ηλεκτρονικού βιβλίου στην Ελλάδα, υπογράμμισε πως «την αγορά του ηλεκτρονικού βιβλίου δεν την ανοίγουν απλά οι εκδότες που προσφέρουν περιεχόμενο, αλλά οι υπηρεσίες, γύρω από αυτό το περιεχόμενο, που προσφέρει μια πλατφόρμα σαν το Kindle».

Ο Νίκος Αργύρης, εκδότης των Εκδόσεων Ίκαρος, ανέφερε πως για τις Εκδόσεις Ίκαρος τα πρώτα βήματα στο ηλεκτρονικό βιβλίο έγινα το 2010 όταν το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο της Apple επέτρεψε τη διάθεση ebooks στα ελληνικά, υπογραμμίζοντας πως «ένα ολοκληρωμένο και εύχρηστο οικοσύστημα βοηθάει πάντα όλους τους εμπλεκόμενους». Επισήμανε πως διαψεύστηκαν οι προσδοκίες πως με τα ebooks η ελληνική λογοτεχνία θα βρει το δρόμο της στους Έλληνες του εξωτερικού καθώς το 99% των αγορών ebooks από τις Εκδ. Ίκαρος πραγματοποιείται σήμερα από την Ελλάδα. Θετική έκπληξη, από την άλλη, ήταν η απήχηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στα ΑΜΕΑ και τα άτομα με προβλήματα στην όραση. «Μια μέρα μας είχαν καλέσει από έναν σύλλογο τυφλών και μας ανέφεραν πως αγοράζουν όλα μας τα βιβλία και κάνουν ένα κύκλο και ακούν το βιβλίο όλοι μαζί», δυνατότητα μηχανικής ανάγνωσης που υπάρχει για όλα τα ebooks στα ελληνικά εκτός αν εκδίδονται με πολυτονικό.

«Η εμπειρία μάς δείχνει πως όσο προσφέρουμε περιεχόμενο και όσο το κάνουμε εύκολο στον αναγνώστη, ο αναγνώστης ανταποκρίνεται. Δεν είναι μόνο θέμα συσκευής», επεσήμανε ο Νίκος Αργύρης, συσχετίζοντας μάλιστα γενικότερα την ευκολία στις online αγορές βιβλίων, κυρίως μέσω του PayPal, με την πώληση και των ebooks. Στο πλαίσιο των εύχρηστων υπηρεσιών για την αγορά και την ανάγνωση ebooks, τόνισε πως «το social DRM (υδατογράφημα) που χρησιμοποιούμε για τα ebooks στο website μας δεν περιορίζει τον αναγνώστη, μπορεί τα βιβλία μας να τα μετατρέψει και να τα διαβάσει και σε Kindle αν το επιθυμεί». Ως προς τα ποια είδη βιβλίων διαβάζονται περισσότερο ηλεκτρονικά, επισήμανε πως «όσοι διαβάζουν όχι για την προσωπικής τους ευχαρίστηση, όσοι διαβάζουν δοκίμιο, ένα βιβλίο οικονομίας ή ένα νομικό κείμενο, βιβλία για τη δουλειά τους ή για την προσωπική τους βελτίωση ή τεχνικά βιβλία, είναι σίγουρα πολύ πιο πιθανό να προτιμήσουν το ηλεκτρονικό βιβλίο». Ανέφερε, χαρακτηριστικά, πώς «στα 9 χρόνια που εκδίδουμε ebooks το best seller του Ίκαρου είναι το βιβλίο του Αρίστου Δοξιάδη ‘Το αόρατο ρήγμα’, ένα βιβλίο οικονομικών. Επίσης, τα βιβλία του Χρήστου Γιανναρά πωλούνται πολύ ηλεκτρονικά».

Ο Νίκος Αργύρης μεετέφερε την εμπειρία των Εκδ. Ίκαρος, που από χρόνο σε χρόνο βλέπουν μια αυξητική τάση του τζίρου της τάξης του 80-90% συνολικά στις online πωλήσεις και της τάξης του 20-30% στα ηλεκτρονικά βιβλία. «Το ποσοστό αύξησης δεν είναι λίγο, ο τζίρος του ηλεκτρονικού βιβλίου όμως είναι το 0.2% του συνολικού τζίρου», κάτι που δε δικαιολογεί ακόμα την κοστοβόρα και χρονοβόρα διαδικασία ψηφιοποίησης παλαιότερων τίτλων, ειδικά όσων έχουν εκδοθεί σε πολυτονικό.

Ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος, πρώην υπεύθυνος του Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Βιβλίου του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.), θύμισε πως το Ε.ΚΕ.ΒΙ. λειτούργησε προδρομικά στο ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα «με σκοπό να προετοιμάσουμε την ελληνική αγορά βιβλίου για αυτό που έρχεται», με πρώτο σταθμό τη διοργάνωση τον Μάιο του 2000 του συνεδρίου «Νέες τεχνολογίες, ηλεκτρονικό εμπόριο και βιβλίο». Το 2006 καταγράφεται για πρώτη φορά ηλεκτρονικό βιβλίο στη Βιβλιονέτ, τη βάση κυκλοφορούντων βιβλίων του Ε.ΚΕ.ΒΙ., ενώ από τον Σεπτέμβριο του 2009 και για τέσσερα χρόνια λειτούργησε το Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Βιβλίου του Ε.ΚΕ.ΒΙ., που «συσσώρευσε τόσο ενδιαφέρον περιεχόμενο, που ακόμα και σήμερα είναι επίκαιρο». Από τον Δεκέμβριο του 2010 καθιερώθηκε η ενιαία τιμή και στα ηλεκτρονικά βιβλία, «νωρίτερα», όπως επισήμανε, «ακόμα και από τη Γαλλία».

Αποτιμώντας την πορεία του ηλεκτρονικού βιβλίου στην Ελλάδα, ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος επισήμανε «το συντονισμένο ενδιαφέρον αρκετών εκδοτών από το 2009 και τη ταχύτατη κινητοποίησή τους, αλλά και την έλλειψη μιας φτηνής συσκευής ανάγνωσης τύπου Kindle και την περιορισμένη δεξαμενή περιεχομένου. Είναι όμως θετικό που συνεχίζεται να παράγεται ψηφιακό περιεχόμενο από ιδιωτικές και δημόσιες πρωτοβουλίες και πως το διεθνές περιβάλλον έχει σταθεροποιηθεί. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε ότι τα μεγαθήρια του ψηφιακού κλάδου, η Amazon, η Apple, η Google, είναι ένα ολιγοπώλιο και είμαστε αναγκασμένοι να παίζουμε με τους δικούς τους όρους». Αναφερόμενος στις προτάσεις που κατέθεσε τον Ιούνιο του 2017 η «Ομάδας εργασίας για το βιβλίο» του Υπουργείου Πολιτισμού, στην οποία συμμετείχε και ο ίδιος, υπογράμμισε πως «το ηλεκτρονικό βιβλίο εντάσσεται στην ευρύτερη ψηφιακή μετάβαση του βιβλίου» και πως «σταθερή διάσταση της δράσης ενός νέου θεσμού για το βιβλίο θα πρέπει να είναι το ηλεκτρονικό βιβλίο, είτε πρόκειται για τις διεθνείς δράσεις είτε για τις επενδύσεις μέσω ΕΣΠΑ είτε για το ρυθμιστικό πλαίσιο του βιβλίου». Πέρα από τη διατήρηση της ενιαίας τιμής και στα ebooks, προέτρεψε για τη μείωση του ΦΠΑ στα ebooks από το σημερινό 24% στο 6%, όπως ισχύει και για τα έντυπα βιβλία, τώρα που η ευρωπαϊκή νομοθεσία το επιτρέπει.

Ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος υπογράμμισε ακόμα πώς «ο τρόπος που μιλάμε για το έντυπο βιβλίο είναι ήδη σήμερα εντελώς ψηφιακός. Οι δουλειές που γίνονται στην παραγωγή του έντυπου βιβλίου είναι ψηφιακές. Υπάρχει όμως ένα θέμα κοινωνικής επένδυσης. Αυτά που επιχειρούν οι βιβλιοθήκες στο ηλεκτρονικό βιβλίο μπορούν να μοχλεύσουν την αγορά. Είναι ανάγκη επομένως η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, για παράδειγμα στην επανέκδοση κλασικών κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας». Κλείνοντας, επισήμανε ότι η ψηφιακή μετάβαση του βιβλίου δεν είναι απλά η μετάβαση ενός κλάδου, αλλά «η ψηφιακή μετάβαση της ίδιας της κοινότητας του βιβλίου».

Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, γενικός διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, παρουσίασε το «Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο», την υπηρεσία ηλεκτρονικής ανάγνωσης της Εθνικής Βιβλιοθήκης που δίνει απομακρυσμένη πρόσβαση στους πιστοποιημένους χρήστες σε 2.899 ελληνόγλωσσα ηλεκτρονικά βιβλία από 2.535 τίτλους ευρείας αναγνωσιμότητας, που προέρχονται από 14 συνεργαζόμενους εκδότες. Από τον Νοέμβριο του 2018, που ξεκίνησε η διετής πιλοτική λειτουργία της υπηρεσίας, έχουν εγγραφεί 4.541 αναγνώστες από τους οποίους οι 2.481 είναι ενεργοί και έχουν πραγματοποιήσει 11.174 καταφορτώσεις ηλεκτρονικών βιβλίων. Στόχος της Εθνικής Βιβλιοθήκης, ανέφερε ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, είναι η δοκιμή ενός υποδείγματος πρόσβασης στα ηλεκτρονικά βιβλία, που θα ενθαρρύνει περισσότερους εκδότες και θα ενισχύσει την παραγωγή και κυκλοφορία του ελληνικού ηλεκτρονικού βιβλίου. Για τη διατήρηση του ενδιαφέροντος των αναγνωστών για το «Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο», η Εθνική Βιβλιοθήκη σκοπεύει να αξιοποιήσει το Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών (226 βιβλιοθήκες), που θα προωθήσει την υπηρεσία στις τοπικές κοινότητες, ενώ η υπηρεσία βρίσκεται σε διαδικασία βελτίωσης, όπως με την προσθήκη φίλτρου για τη διαθεσιμότητα των τίτλων. Τόνισε επιλέον τη σημασία του συνεχιζόμενου διαλόγου με τους εκδότες και τον Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ).

Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε η Άννα Ρούτση, υπεύθυνη τύπου της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου».

Η εκδήλωση ήταν ενταγμένη στην ενότητα «Η Μεγάλη Γιορτή της Ανάγνωσης» της «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου».

Το πρόγραμμα της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων υλοποιείται χάρη στη στήριξη και των δωρητών: Μέγας δωρητής είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Χρυσοί δωρητές είναι το Ίδρυμα Ι. Λάτση και η εταιρία Core Α.Ε. Δωρητές είναι το Ίδρυμα Ωνάση, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), το Ίδρυμα Α. Κ. Λασκαρίδη και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ). Πολύτιμοι υποστηρικτές είναι η Aegean Airlines, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών και η εταιρία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑΣΥ).

Φωτογραφίες: https://www.facebook.com/Literature.gr/posts/1767800026653469

Συνεντεύξεις με αφορμή την εκδήλωση: Ζωή Παρασίδη / Popaganda, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου / Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, tovima.gr / Το Βήμα, Γιώργος Βαϊλάκης / Έθνος, Κυριάκος Αθανασιάδης / liberal.gr